پیوند با خویشان و نیکی به آنها مخصوصاً پدر و مادر از راه‌های مهم رشد و تعالی در همه‌ی زمینه‌ها و تقرب به خداوند سبحان است که پس از ایمان به خدا از مهمترین و ارزشمندترین اعمال دینی به شمار می آید و اجر و پاداش فراوان دارد.
در مقابل، قطع رحم و بریدن ارتباط با خویشاوندان هم نوعی پیمان شکنی با خداوند به شمار می آید و آنچنان زشت و منفور است که از مصاحبت و همراهی با کسی که رابطه‌اش را با خویشاوندانش بریده‌است، نهی کرده‌اند.
در قرآن کریم در سه آیه قاطعانِ رحم، مورد لعن و نفرین خداوند قرار گرفته‌اند:
سوره بقره آیه ۲۷:
«الَّذینَ یَنْقُضُونَ عَهْدَ اللَّهِ مِنْ بَعْدِ میثاقِهِ وَ یَقْطَعُونَ ما أَمَرَ اللَّهُ بِهِ أَنْ یُوصَلَ وَ یُفْسِدُونَ فِی الْأَرْضِ أُولئِکَ هُمُ الْخاسِرُون» همان‌هایی که پیمان خدا را پس از محکم کردنش می‌شکنند (با احکام خدا پس از ثبوت آن به نقل و عقل، مخالفت می‌کنند) و آنچه را که خدا فرمان داده وصل شود (مانند رابطه با ارحام و معصومان و دین) قطع می‌کنند و در روی زمین به فساد می‌پردازند، آنهایند که زیان‌کارند.
سوره رعد آیه ۲۵:
«وَ الَّذینَ یَنْقُضُونَ عَهْدَ اللَّهِ مِنْ بَعْدِ میثاقِهِ وَ یَقْطَعُونَ ما أَمَرَ اللَّهُ بِهِ أَنْ یُوصَلَ وَ یُفْسِدُونَ فِی الْأَرْضِ أُولئِکَ لَهُمُ اللَّعْنَةُ وَ لَهُمْ سُوءُ الدَّارِ» و کسانی که پیمان خدا را (بر توحید و پذیرش دین) پس از استوار کردنش (با معجزات و دلایل) می‌شکنند و از آنچه خداوند دستور داده که با آن پیوند شود، می‌بُرند و در روی زمین فساد می‌کنند، آنهایند که برایشان لعنت و عاقبت بد این سرای است.
سوره محمد، آیه ۲۲و۲۳:
«فَهَلْ عَسَیْتُمْ إِنْ تَوَلَّیْتُمْ أَنْ تُفْسِدُوا فِی الْأَرْضِ وَ تُقَطِّعُوا أَرْحامَکُمْ. أُولئِکَ الَّذینَ لَعَنَهُمُ اللَّهُ فَأَصَمَّهُمْ وَ أَعْمی أَبْصارَهُمْ» پس آیا از شما (منافقان و ضعیف الایمان‌ها) جز این متوقع است که اگر از اسلام روی گرداندید (یا در اسلام به ولایت و حکومت رسیدید) در روی زمین فساد کنید و خویشاوندی‌های خود را به کلّی قطع نمایید؟! آنها کسانی هستند که خداوند لعنتشان کرده و گوش (باطن) آنها را کر و دیدگان (دل) آنان را کور نموده‌است.
صله رحم نزد خداوند آنقدر مهم است که آن را سریع‌ترین عبادات از جهت پاداش دانسته‌است و وعده پاداش زود هنگام دنیوی را به کسی که صله رحم کند، داده است. به طوری که حتی کسانی که گناهکارند ولی صله رحم را در میان خود رعایت می‌کنند، وعده‌ی فزونی مال داده و هم اینکه بر عمرشان افزوده می‌شود.
در روایتی از امام رضا (ع) آمده که فرمودند: «خداوند سه چیز را قرین سه چیز قرار داده‌است؛ به نماز و زکات دستور داد پس هر کس نماز بخواند و زکات ندهد، نمازش پذیرفته نیست؛ و به شکر خدا و والدین امر کرد، پس هر کس شکر والدین را به جا نیاورد، شکر خدا را هم به جا نیاورده‌است؛ و به تقوی الهی و صله رحم فرمان داد، پس هر کس صله‌ی رحم نکند؛ تقوی الهی را هم رعایت نکرده‌است.»
و عجیب این سخن رسول گرامی اسلام است که در اهمیت صله رحم فرمودند: «همه‌ی امتم را از حاضر و غایب و به آنان که تا روز قیامت در صلب مردان و رحم زنان هستند، سفارش می‌کنم به صله‌ی رحم، اگر چه یک سال راه (میان آنان فاصله) باشد و این از دین اسلام است.»
صله رحم از چیزهایی نیست که ما منتظر باشیم که دیگران انجام دهند و سپس اقدام به آن کنیم، مثل نماز و روزه و واجبات دیگر. ما نمی‌توانیم بگوییم نماز نمی‌خوانند پس من هم نمی‌خوانم یا چون دیگران به وظیفه‌ی شرعی و اخلاقی خود عمل نمی‌کنند، من نیز عمل نخواهم کرد. این عذر نه نزد خداوند و نه نزد اخلاق و وجدان پذیرفتنی نیست. در این موارد خوشوقت کسی است که اول اقدام کند و به ثواب کامل برسد. آموزه های دینی هم به این امر تشویق می‌کنند.
امام صادق علیه السلام فرمودند: «کسی که به دیدار برادر مؤمن خود بشتابد در صورتی که عارف به حقش باشد، خداوند در برابر هر گامی که در این راه برمی‌دارد، حسنه‌ای برایش منظور می‌کند، و گناهی را از وی عفو می‌کند و درجه‌ای برایش در نظر می‌گیرد و وقتی که درب خانه‌اش را به صدا درآورد، درهای آسمان به رویش گشوده می‌شود و آنگاه که با هم معانقه کرده و به مصافحه بپردارند، خداوند به آنان توجه خاص دارد و به فرشتگانش مباهات می‌کند.»
صله رحم آثار فراوانی دارد از جمله:
امام باقر علیه السلام فرمودند: «صله رحم موجب پاکی اعمال و رشد دارایی و دفع بلا و آسانی حساب و تأخیر در اجل می‌شود.»
امام صادق علیه السلام فرمودند: «صله رحم و حسن هم‌جواری، شهرها را آباد و عمرها را طولانی می‌کند.»
راستی صله رحم چیست؟
آیا تنها رفتن به خانه‌های یکدیگر و ملاقات کردن با یکدیگر است؟
صله رحم مصادیق زیادی دارد و مصداق کاملش این است که پیش از دیگران، نیاز دیگران را برطرف و آنان را خوشحال کنیم.
حکایت لطیفی را از شیخ رجبعلی خیاط نقل کرده‌اند: مهندس بساز و بفروشی، بیش از صد دستگاه خانه ساخته بود و به علت فروش نرفتن، بدهکاریِ زیادی به بار آورده بود و حکم جلبش را گرفته بودند. نزد آقا آمد تا ذکر و راهنمایی بگیرد، آقا فرمودند: برو خواهرت را راضی کن. گفت خواهرم راضی است. شیخ فرمودند: خیر. مهندس فکری کرد و گفت: از ارث پدری هزار و پانصد تومان سهم خواهرم را نداده‌ام. رفت و آمد و گفت: پنج هزار تومان دادم راضی شد. آقا سکوت کردند و فرمودند: هنوز راضی نشده است، خواهرت خانه دارد؟ گفت: خیر. فرمود: یکی از بهترین خانه‌ها را به او بده. چنین کرد. فردای همان روز سه باب خانه فروش رفت و مشکلش حل شد.
مصداق بارز صله رحم، ترک آزار خویشاوندان است.
سلام و تکریم، اطعام، گرچه به جرعه‌ای آب باشد، عیادت بیمار، شرکت در مراسم غم و شادی، هدیه دادن، وقتی نیازمند هستند قبل از اینکه ابراز کنند نیاز آنان را برآورده کردن و حقوق آنان را رعایت کردن؛ بالاترین حدش این است که از آزار خویشان خودداری شود.
دستور صله رحم فراگیر است، حتماً نباید خویش و قوم ما مؤمن باشند، یا از نظر عقیده با ما هماهنگ باشند، تا این مسائل در موردشان رعایت شود.
امام صادق علیه السلام فرمودند: مردی نزد رسول خدا (ص) آمد، عرض کرد: ای رسول خدا! خویشاوندانی دارم که جز ستم، قطع رحم و دشنام من، کاری نمی‌کنند، آیا آنان را رها کنم؟ حضرت فرمودند: در این صورت خدا هم شما را ترک خواهد کرد. مرد پرسید: پس چه کنم؟ حضرت فرمودند: با کسی که پیوند خود را با تو گسسته، پیوند برقرار کن و به آنکه تو را محروم کرد، عطا کن و از آنکه بر تو ستم کرد، دَرگذر. هر گاه چنین کردی، خدا در برابر آنان پشتیبان تو است.
راوی می گوید: از امام صادق (ع) پرسیدم: خویشاوندانی که مخالف عقیده دینی من هستند، آیا حقی بر عهده‌ام دارند؟ امام (ع) فرمودند: آری، حقِ خویشاوندی دارند که هیچ چیزی آن را قطع نمی‌کند و اگر با تو هم عقیده باشند، دو حق دارند: حق رحم و حق اسلام.
از آثار صله رحم، برکت در رزق و روزی است. نوشته‌اند: دو برادر بودند که با هم بسیار مهربان بودند. هر دو در یک صحرا، زراعت داشتند. یکی از آنها ازدواج کرده بود و صاحب چند فرزند بود و دیگری به خاطر فقر و نداری، هنوز ازدواج نکرده بود. وقتی که محصول خود را خرمن می‌کردند، گندم‌ها را از کاه جدا کردند قسمت کردند، تا به خانه های خود ببرند، برادر بزرگتر برای انجام کاری به خانه آمد و گندمش را به برادر کوچکتر سپرد. برادر کوچکتر وقتی تنها شد، با خود گفت: من که زن و بچه ندارم و خرج زندگی‌ام اندک است، پس مقداری از گندم‌های خود را روی گندم‌های برادرش ریخت. برادر بزرگتر برگشت و برادر کوچکتر برای کاری رفت. برادر بزرگتر گفت: من که زن و زندگی دارم اما برادرم هنوز نتوانسته ازدواج کند و دستش تنگ است مقداری از گندم‌های خود را روی گندم برادرش ریخت. خداوند وقتی مساوات این دو برادر را دید وسعتی به زندگی آنان داد. هر کدام از دو برادر با تعجب دیدند دو برابر سال گذشته گندم دارند، و هر یک گمان می‌کردند افزایش گندم برادرش به خاطر گندمی است که او روی گندم های برادرش ریخته است، غافل از آنکه خداوند به خاطر مساوات آنها برکت فراوان به آنها داده است.
و از آثار صله رحم، آمرزش گناه و استجابت دعاست. حضرت یونس (ع) در شکم ماهی گرفتار شد و در تمام دریاها چرخانده شد؛ و قارون هم به عذاب الهی در دل زمین گرفتار بود. حضرت یونس در شکم ماهی استغفار می‌گفت، قارون صدای او را شناخت و به ملک موکل خود گفت: مهلتی به من بده. قارون نزدیک حضرت یونس شد و گفت کیستی؟ حضرت گفت: گنهکار و خطاکار، یونس پسر متی هستم. قارون گفت: ای یونس از موسی چه خبر؟ حضرت یونس گفت: مدتی است از دنیا رفته است. قارون از احوال هارون پرسید. حضرت یونس گفت: او هم وفات کرده‌است. از خواهر موسی پرسید، حضرت گفت: او نیز مرده است. قارون گریه کرد و برای خویشانش گریست و دلش برای آنها سوخت. روایت دارد که همین دلسوزی برای خویشانش باعث جلب رحمت الهی شد. پس دستور داد عذابش را متوقف کنند و بیشتر در دل زمین او را فرو نبرند.
حضرت یونس وقتی از ماجرا با خبر شد، متوجه شد که چگونه لطف الهی شامل حال می‌شود، پس شروع به نالیدن و دعا کرد: «فَنَادَى فِی الظُّلُمَاتِ أَنْ لَا إِلَهَ إِلَّا أَنْتَ سُبْحَانَکَ إِنِّی کُنْتُ مِنَ الظَّالِمِینَ» خداوند دعای او را به استجابت رسانید و دستور داد ماهی او را به ساحل ببرد و عذابش پایان پذیرفت.
آری، اینگونه صله رحم و دعا و اقرار به گناه موجب نجات خواهد شد.
عزیزان، نوروز برای ما عبادت است. این روزها را بهانه‌ای برای دید و بازدید و رفع کدورت ها و کینه ها و محبت به یکدیگر قرار دهیم این همان صله رحم و عطوفت و صله رحم اسلامی است.
به این دستور الهی اهمیت بدهیم. فقط در تفسیر آیه «وَیَقْطَعُونَ مَا أَمَرَ اللَّهُ بِهِ أَنْ یُوصَلَ»، مرحوم مجلسی یک صد و ده حدیث در اهمیت صله رحم آورده است.
نترسیم از پذیرایی خویشان،
به بهانه مسافرت درب خانه هایمان را به روی هم نبندیم.
بگذاریم فرزندانمان سنت شیرین عید دیدنی و صله رحم را یاد بگیرند.
حتی زیارت اهل بیت را هم بهانه نکنیم که خودشان فرمودند: بهترین قدم‌ها، قدمی است که برای صله رحم و دیدار اقوام برداشته شود.
امیدواریم توفیقش را فراهم کنیم.
لقمه‌ی عملی:
بیایید از امروز فراموش نکنیم که رعایت حقوق خانواده و خویشاوندان لازمه‌ی تقوی است.
به سراغ بستگان برویم گرچه آنها بی‌اعتنایی کنند.
صله رحم کنیم، هرچند فامیل از نیکان نباشد.
حواسمان این روزها به خویشان باشد بدانیم کمک مالی به فامیل، بیست و چهار برابر کمک به دیگران پاداش دارد.
سعی کنیم این همه را از دست ندهیم.
ذکر:
«یا نور» ۲۵۶مرتبه، برای نورانیت و صفای دل بسیار مؤثر است.
التماس دعا ی خیر - الّلهم عجّل لِولیک الفرج
منبع: کانال اطلاع رسانی حاجیه خانم اکبری - روحشان در اعلی علییین با ائمه اطهار محشور باد.
