بفرمایید یک لقمه معنوی نوش کنید: یک لقمه ادب و آداب
عاشقانی که به مقصد رسیده‌اند و در حجله‌ی اُنس ربّانی، عروس وصال را در آغوش کشیده‌اند، فرموده‌اند: راه تقرب به حضرت معشوق تمام ادب است. طالبِ وصالِ دوست، در پی نور یقظه باید از گذشته، تائب باشد و شراب محبت از خُم‌خانه‌ی «فَفِرُّوا إِلَى اللَّهِ» بنوشد، سپس ادب فرا گیرد که «طرُق العشق کلّها آداب»
همین ادب است که سالک را به محبوب می‌رساند. از این جهت است که گفته‌اند: «طاعت، بنده‌ی سالک را به بهشت می‌رساند و ادب به خداوند متعال». در این راستا باید به این مهم مداوم توجه داشت که رسول اکرم(ص) فرمودند: «مَن لا اَدَبَ لَهُ لا عَقلَ لَهُ» یعنی هر که ادب ندارد، عقل ندارد.
وقتی انسان در مسیر زندگی خود عقل نداشته باشد، روشنایی و چراغ راه نخواهد داشت. شرط کسانی که می‌خواهند در طریق کمال و انسانیّت حرکت کنند، داشتن ادب و داشتن آداب و رعایت آن در تمام مراتب زندگی است.
حضرت علی (ع) جمله‌ای بسیار زیبا در این مورد فرموده‌اند که: بدانید شرف انسان به فضل و ادب اوست، نه به اصل و نسب او.
و رسول اکرم (ص) فرمودند: مردم چون معدن‌ها گوناگون هستند و نژاد در افراد نافذ است و بی‌ادبی چون نژاد بد است.
انسان‌های با کمال، آنان‌که مستانِ وصال ربّ و همدمانِ حریم جمال اویند، برای هر وقتی و هر حالی و هر مقامی در کمال، آدابی را بیان کرده‌اند.
امام ششم ما شیعیان فرموده‌اند: «لِکُلّ وقتٍ اَدَبٌ و لِکُلّ حالٍ ادبٌ و لِکُلّ مکانٍ ادب»
پس هر طالب کمال معنوی، محافظت آداب کند، به مقام وارستگی خواهد رسید و شراب معرفت از اسرار الهی خواهد نوشید. چنانکه گفته‌اند: محبت، نتیجه‌ی ادب است، و ادب، نتیجه‌ی حرمت، و حرمت، نتیجه‌ی صفوت، و صفوت، نتیجه‌ی دل، و دل، خزینه‌ی عقل، و عقل، خزینه‌ی سرّ، و سرّ، خزینه‌ی معرفت، و معرفت، سرّی است از اسرار الهی.
در مورد اهمیت ادب، بزرگان ما دستورات بسیار ارزشمندی بیان کرده‌اند که گاهی اوقات واقعاً انسان را متعجب می‌کند. مانند این حدیث شریف نبوی که فرموده‌اند: بهترین ارثی که پدری برای فرزندش می‌گذارد ادب نیک است.
فرمودند: هیچ پدری، مالی بهتر از ادب نیک به فرزند خود نداده است.
و عجیب‌تر این روایت است که ادب را وسیله‌ای برای پاکیزگی و تهذیب دانسته‌اند.
این را همه می‌دانیم که چه در گستره‌ی معنویت یا در گستره‌ی زندگی اجتماعی یا در امور زندگی در برخورد با تک‌تک کسانی که در مسیر زندگی با آنها برخورد داریم، اگر ادب و آداب را رعایت نکنیم، کم‌کم به حاشیه رانده خواهیم شد و از بهره‌های اجتماعی و فیوضات ربّانی محروم خواهیم ماند. پس برای اینکه دچار این خسران نشویم باید بکوشیم تا با فراگرفتن ادب و به کار بستن آن، ظاهر و باطن خود را پاک کنیم. که فرموده‌اند: «اَلاَدَبُ تَهذیبُ الظّاهِر وَ الباطِن».
و از آنجا که انسان در حیات و زندگی خود، طالب زینت و زیور است، دین هم در حد متعادل به این موضوع پرداخته اما بُعد معنوی آن را بیشتر در نظر گرفته‌است.
حضرت علی (ع) فرموده‌اند: ادب، زیور انسان است. یعنی نه تنها انسان باید ظاهر و باطنی پاکیزه و طاهر داشته باشد، بلکه باید ظاهر و باطنی مزیّن هم داشته باشد که این هر دو باعث جاذبه در انسان هستند و مقبولیّت او را نزد رب و نزد مردم فراهم می‌کنند.
و از آنجا که انسان با ادب، با داشتن چنین زیوری محبوب میان اطرافیان خواهد شد، فرمودند: ادب، انسان را بی‌نیاز از حَسب می‌کند. زیرا که انسانِ باادب با چنین زیوری خود را از غربت و تنهایی رهایی داده و در میان جمع مانند نگین انگشتری خواهد درخشید و اگر خویشاوندی ندارد، به وسیله‌ی همین ادب، همه خویشاوند او خواهند شد و از این خویشاوندی بهره‌ها خواهند برد.
رعایت آداب، لازمه‌ی زندگی هر انسانی است که در این دنیا زندگی می‌کند زیرا بدون رعایت آداب و حرمت‌ها زندگی اجتماعی را نمی‌توان ادامه داد. اما ما مسلمانان بیشتر از دیگران باید رعایت آداب و ادب را بنماییم زیرا بزرگان دینی ما به حدّ واجبات دین بر رعایت آداب و حرمت‌ها تأکید کرده‌اند.
رسول اکرم (ص) فرمودند: حرمت‌هایی است که مراعات آنها و وفا به آنها برای هر مؤمنی لازم است؛ حرمت دین و حرمت ادب و حرمت غذا.
خلاصه اینکه مؤدب به آداب بودن، تاجی است از نور الهی بر سر سالک که با آن شرف و افتخار به هر کجا که بخواهد می‌تواند برود و برسد.
جلال‌الدین‌مولوی فرموده:
ادب تاجی است از نور الهی بنِه بر سَر برو هر جا که خواهی
در مقابل، برای بی‌ادبی هم محرومیّت‌هایی در نظر گرفته‌اند. رسول خدا (ص) فرمودند: خداوند متعال، بنده‌ای را پست نشمارد مگر آنکه علم و ادب را از او فروگذارد.
بی‌ادب علاوه بر اینکه باعث محرومیّت‌های معنوی می‌شود، باعث می‌شود که اگر ریشه و حَسَب و نَسَب نیکی هم داشته باشد، آن را به باد فنا دهد.
حضرت علی (ع) فرمودند: آن کس که بی‌ادب است، حَسبش تباه است.
و اینکه بی‌ادبی باعث می‌شود، انسان بازدهی مفید و ارزشمندی در زندگی نداشته باشد. در واقع قوای بالقوه‌اش به فعلیّت در نیاید و کم‌کم به موجودی کم‌فایده یا بی‌فایده تبدیل گردد.
که امام ششم (ع) فرمودند: پنج چیز در هر کس نباشد در او بهره‌وری زیادی نیست، عرض کردند: چیست‌اند؟ فرمودند: دین و عقل و حیا و خوش‌خویی و ادب نیکو.
بزرگان دینی ما کسب ادب را مهم‌تر و لازم‌تر از کسب طلا و نقره دانسته‌اند. فرموده‌اند: به راستی، شما به کسب ادب، نیازمند‌تر از فراهم کردن طلا و نقره هستید.
و جالب اینکه در احادیث ما معمولاً از ادب به تنهایی سخن گفته نشده‌است؛ مانند اینکه چند خصلت مکمل یکدیگرند که اگر یکی از آنها نباشد دیگری هم فایده‌ای نخواهد داشت. مانند عقل و خرد و ادب، که معمولاً در کنار هم آورده شده‌اند به طوری که گمان می‌کنیم هرگز ادب، بدون عقل و خرد ممکن نخواهد شد.
حضرت علی(ع) فرمودند: هیچ توانگری مانند خردمندی نیست؛ و هیچ تهیدستی مانند نادانی؛ و هیچ میراثی چون ادب؛ و هیچ پشتیبانی چون مشورت نخواهد بود.
و یا در حدیث دیگری فرمودند: دانش، ارثی است ارزنده؛ و ادب، زیوری است پاینده؛ و تفکر، آیینه‌ای است تابنده.
و در یک سخن بسیار گرانمایه که جا دارد اهل فن در موردش بررسی‌های فراوان کنند و درس‌های ارزشمندی برای بهتر زیستن را از دل این روایت خارج کنند و در اختیار عموم قرار دهند؛ حضرت فرمودند: بدانید هیچ مالی، سودمندتر از خرد نیست؛ و هیچ تنهایی، ترسناک‌تر از خودبینی نیست؛ و هیچ خردی چون تدبّر؛ و هیچ بزرگواری چون پارسایی؛ و هیچ یاری چون خوی خوش؛ و هیچ میراثی چون ادب؛ و هیچ راهبری چون توفیق؛ و هیچ سوداگری چون کار نیکو؛ و هیچ سودی چون ثواب؛ و هیچ پرهیزکاری چون بازایستادن در مقام شبهه؛ و هیچ بی‌رغبتی چون بی‌رغبتی به مال حرام؛ و هیچ دانشی چون تفکر؛ و هیچ عبادتی چون به جا آوردن واجبات دین؛ و هیچ ایمانی مانند صبر و حیا؛ و هیچ بزرگواری مانند فروتنی؛ و هیچ شرفی مانند علم؛ و هیچ ارجمندی چون بردباری؛ و هیچ یاور استواری چون مشورت نیست.
البته ادب هم، مانند خصال دیگر جایگاه‌های خاص و شعبه‌های گوناگون دارد که جایگاهش در یک لقمه‌ی صبحگاهی نیست، فرصت و حوصله‌ای بسیار بیشتر لازم دارد.
ختم کلام اینکه از بوذرجمهر حکیم پرسیدند که کدام عطیه از جانب خداوند بهترین چیزها است؟ گفت: خرد طبیعی. گفتند: اگر نباشد؟ گفت: ادب که سیرت‌های نکوهیده و اخلاق و عادات ناپسندانه‌ی او را بپوشاند. گفتند: اگر نباشد؟ گفت: خوی خوش که با خلایق مدارا کنند. گفتند: اگر این راه هم نداشته باشد؟ گفت: هیچ چیز برای او بهتر از مرگ نیست، چه در وجود او هیچ فایده‌ای نه برای خود نه برای دیگران وجود ندارد.
بیایید چاشنی ادب را در تمام لقمه‌های زندگی به کار بریم.
صلوات
27ر1ر1396
التماس دعا ی خیر - الّلهم عجّل لِولیک الفرج
منبع: کانال اطلاع رسانی حاجیه خانم اکبری - روحشان در اعلی علییین با ائمه اطهار محشور باد.
